طلا از گذشته های بسیار دور، به دلیل جلای زیبا، مقاومت بالا در مقابل اکسیداسیون و دیگر عوامل شیمیایی، شکل پذیری خوب و کمیابی، در طول تاریخ مورد توجه بشر بوده و دارای اهمیت ویژه ای می باشد. طلا به عنوان مهم ترین استاندارد پولی جهان مطرح بوده و بیش ترین مورد مصرف آن در ساخت سکه و شمش طلا به عنوان ذخایر پولی بین المللی است. این فلز به علت زیبایی و مقاومت، به صورت زیورآلات و کارهای هنری نیز استفاده می شود.
این فلز هم چنین در ساخت لوازم الکترونیکی دقیق مورد استفاده است به طوری که در آینده رده اول مصرف طلا را به خود اختصاص خواهد داد. در این مقاله از زیورآنلاین سعی شده تمامی مطالبی که در مورد طلا می توان بیان کرد، آورده ایم. در صورت علاقه با ما هم راه باشید.فلز طلا به عنوان یک سرمایه ملی و پشتوانه اقتصادی کشور مطرح می باشد، بنابراین اطلاع رسانی در مورد آمار قیمت، تولید، ذخیره و … این فلز گران بها در ایران در مقایسه با دیگر کشورها برای برنامه ریزی بهتر در جهت استخراج و استفاده از آن مفید و حتی ضروری می باشد.
تاریخچه Gold (طلا)
از اسم گوتیک Gult گرفته شده است. این فلز از قدیمی ترین فلزات شناخته شده است که مورد استفاده قرارگرفته است، زیرا به سادگی شکل پذیر می باشد. هندی ها اولین بار در کتاب مقدس شان (۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) به طلا اشاره کرده اند. قدیمی ترین معدن طلا (۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) در بین النهرین، در خاورمیانه و مربوط به سومریان بوده است. یافته ها نشان می دهد بین سال های۲۶۵۴ تا ۲۶۸۵ قبل از میلاد در آبیدوس (Abydos) و نگده (Nagada) مصر، زرگری مرسوم بوده است. این زمان به پیش از تاریخ استفاده از نقره برمی گردد.
در این زمان استفاده از طلا در جواهرسازی و تزئینات، به جز برای فرعونیان، خانواده آن ها، کاهنین و مقامات بلند پایه ممنوع بود. براساس اطلاعات محلی در مصر، طلا برای اولین بار در نیل آبی و معادن خاص گزارش شده که به سال ۲۲۰۰ قبل از میلاد بر می گردد.گنجینه های فوق العاده یافت شده در مقبره فرعون توتانخامون (TutanKhamun) که در سال ۱۳۵۰ قبل از میلاد مسیح دفن شده، شاهدی بر استانداردهای بالای زرگری در مصر است.
تابوت او شامل ۱۱۰ کیلوگرم طلای ناب است که چهره وی بر روی آن با دست کنده کاری و تزئین شده است. صدها سال بعد در تمدن اینکاها (Incas)، طلا ارتباط تنگاتنگی با پرستش خدا داشت؛ چنان که معبدی برای خورشید، بنام کوری کانچا (Coricancha) در کوزکو (Cuzco) بنا نهاده شد که پایتخت اینکاها در قرن ۱۴ شد. سقف کاه گلی آن دارای رشته هایی از طلا و روی آن سرشار از تزئینات و سریر زرین بود.
در یونان باستان سکه های طلا در سده های هفتم و هشتم پیش از میلاد رایج بوده است و در ارمنستان استفاده از سکه های طلا در سده اول پیش از میلاد شروع شد. گیرشمن در کتاب « ایران از آغاز تا اسلام » یادآور می شود که در دوره هخامنشی در ناحیه کرمان، طلا و نقره استخراج می شده و اولین سکه طلا به نام « داریک » در همین دوره ضرب شده است.
باستان شناسان عقیده دارند که طلا در ایران از هزاره سوم قبل از میلاد مورد استفاده قرار می گرفته است.در زبان اوستا به طلا، « زره نه » و « زرنه اینه » می گفتند. در زبان پارسی باستان کلمه « زرنه » و در زبان پهلوی کلمه « زر » معرف طلا بود. ایرانیان از حروف A.U.R به عنوان نشانه طلا استفاده می کردند که از کلمه لاتین Aurum به معنی طلوع گرفته شده است. اسلاوها، ژرمن ها و فنلاندی ها از حروف G.Z.O.L به عنوان نشانه طلا استفاده می کردند. روس ها کلمه Zoloto را برای این منظور به کار می بردند.
در علم کیمیاگری، خورشید نشانه طلا بود و در علم شیمی Au معرف طلا می باشد.طلا را در خان نشین های آسیای میانه از شن های طلا دار در کرانه رودخانه یا از کنگلومراهای سنگ های طلا دار به دست می آوردند که از قلوه سنگ های صیقل شده و قطعات سنگ های گرانیت، دیاباز، کوارتز و جز این ها تشکیل شده است و سیمان آن رسی ماسه ای یا رس است.
طلاکاران از کلنگ و چنگک آهنی و دسته چوبی برای کندن قلوه سنگ ها، ملاقه از شاخ بز کوهی برای ریختن شن ها، تشت چوبی، چرخ برای پلاس که بر روی آن شستشو انجام می گیرد، ظرف برای آب از کدو، چوب یا به شکل کلاه پوستی، چوب دستی برای ریختن قلوه سنگ ها از روی پلاس که آب ندیده باشد. کلنگی که با آن شن ها را می کندند و بر روی طبق می ریختند.
طبق چوبی یا ظرف کوچک چوبی به شکل بیضی برای شست و شوی نهایی طلا استفاده می کردند. طلا را در کوشکک یعنی قوطی نسبتا کوچک چوبی به شکل مربع بدون در می ریختند. گاهی نیز کوشکک را جای گزین انتهای شاخ حیوانات، به طول ۶ تا ۷ سانتی متر می کردند. اغلب کوشکک را از بالا با پارچه تمیزی می بستند. برای شستشو از ابزارهای مخصوصی استفاده می کردند یعنی واشگرد. بسته به این که طلا از چه چیزی استخراج شده باشد (ماسه های طلادار یا آواری ها یا کنگلومرا) روش گرفتن طلا عوض می شد.
از آواری ها طلا به دست می آمد در حالی که شن را در فنجان های چوبی بر روی پوست گوسفند یا نمد می شستند.در فصل بهار، زمانی که آب رودخانه پائین می رفت و قابل عبور می شد، در خان نشین های بخارا اهالی محلی برای کار روانه می شدند و با خود طبق چوبی بلندی را می بردند. در حالی که وارد آب می شدند، با فنجان از کف رودخانه شن بر می داشتند و در رودخانه یا در ساحل شروع به شست و شوی طلا می کردند و طبق را می چرخاندند تا شن طلا دار در یک طرف جمع شود.
این روش بسیار خسته کننده بود، زیرا برای آن وقت زیادی صرف می شد و طلا حتی در صورت کار بسیار سخت، تماما شسته نمی شد.در آمودریا و واخش نهرهای کوچکی درست می کردند که از آن آب از سراشیب می گذشت، شن وارد نهر می شد و بر روی پوست گوسفند که مستقیما زیر جریان آب گذاشته بود می ریخت. طلا های باقی مانده در پوست را بعدا جدا می کردند.
در واخش برای این که طلا را جدا کنند، آب را وارد سطح شیب دار می کردند، شن به تدریج شسته می شد و قطعات سنگین طلا به وسیله دست جدا می شد.در برخی از مناطق در رودخانه چیچیک و در باختر پامیر در کف رودخانه ها در جایی که طلا فراوان بود فرش یا پوست گوسفند با پرزهای بلند را در آب بر عکس جریان آب می انداختند. آن ها را برای مدتی در رودخانه می گذاشتند و سپس از آب بیرون می آوردند، خشک می کردند، سپس طلا را از ان جدا می کردند. گاهی نیز پوست گوسفند را در ساحل در شیب ملایمی می انداختند و آب را مستقیما از رودخانه با شن بیرون می کشیدند و بر روی پوست می ریختند. در رودخانه بارتانگ شن طلادار را در آب بر روی پوست گوسفند با نمد می شستند.در درواز برای گرفتن طلا از کیسه های چرمی تور سوک استفاده می کردند. آن ها را از پوست گوسفند درست می کردند. ابن خیک چرمی را با طناب بسته و به داخل رودخانه می انداختند. خیک از شن و گل طلا دار پر می شد، آن را بیرون آورده، طلا را جدا می کردند.
تاریخچه طلا در ایران
طلا فلزی گران بها است که در زبان های فارسی به زر، فرانسه به OR، انگلیسی به GOLD، آلمانی به GOLD، ایتالیایی به ORO و عربی به ذهب معروف است. زر از جمله فلزاتی است که از زمان های باستان مورد استفاده بشر قرار گرفته است. احتمال می رود در ابتدا ریزه های براق آن در کنار رودخانه ها جلب توجه او را کرده باشد. دانشمندان عقیده دارند که تاکنون از پوسته زمین قریب ۹۵۰۰۰ تن طلا استخراج شده که این مقدار از یک میلیونیم حجم موجود در پوسته زمین، کم تر است (ذخیره طلای پوسته زمین را پانصد میلیونیم درصد برآورد کرده اند) تنها در آب اقیانوس ها قریب یک میلیارد تن طلا وجود دارد. البته همه طلای موجود در پوسته زمین قابل بهره برداری نیست. در ایران گیرشمن، در کتاب ایران از آغاز تا اسلام می نویسد: در دوره مادها از معادن طلای اطراف همدان بهره برداری می شده است.
ویل دورانت در جلد اول کتاب مشرق زمین گاهواره تمدن از گفتار G.HAUART نقل می کند:
در کوره هایی که این قوم (مادها) برای سکونت خود انتخاب کرده بودند مس، آهن، طلا، نقره، سنگ مرمر و سنگ های گران بها به دست آوردند. از گفتار استرابون جغرافی نویس یونانی نقل شده که در ایران، طلا، نقره، مس، آهن، سرب و زرنیخ استخراج می شده و بیش تر از ناحیه کرمان به دست می آمده است.
در دوره ساسانیان نمایندگان چین که بین سال های ۴۵۵ و ۵۳۱ میلادی به دربار ایران رفت و آمد داشته اند می نویسند:
در تیسفون پایتخت ساسانی محصولات طبیعی عبارت است از طلا، نقره، مرجان، عنبر، مروارید و اشیاء زجاجی بلور، آهن، مس، شنگرف و جیوه بود…باستان شناسان عقیده دارند که در ایران طلا از هزاره سوم قبل از میلاد مورد استفاده قرار گرفته و از آن اشیاء زینتی درست می کرده اند.
قسمتی از این اشیاء در حفریات باستان شناسی به دست آمده است و در جای دیگر می نویسد:
در ایران معادن طلا و نقره هم یافت می شود که در قدیم در آن ها کار می کرده اند. شاه عباس هم خواست آن ها را استخراج کند اما چون خرجش بیش تر از دخلش بود از آن منصرف شد.شاردن، از معادن طلای نزدیک تبریز نام می برد و می نویسد مدت مدیدی است که استخراج آن موقوف شده است چون معلوم شد که عایدات حاصله تکافوی مخارجش را نمی کند.
در دوره قاجاریه و مخصوصا در زمان امیرکبیر اقداماتی برای بهره برداری از معادن طلا به عمل آمد. از معدن طلای موته واقع در نزدیک لنجان (البته نزدیک دلیجان صحیح است و احتمالا مولف نام شهر را اشتباها نوشته باشد) در این دوره بهره برداری شده است.پس از مشروطیت، امتیاز معدن طلای آستانه (اراک) در رود ازنا، به اشخاص واگذار شد (در سال ۱۳۲۸ ه.ق) ولی نتیجه ای از آن به دست نیامد.
دمرگان هم در گزارش ماموریت علمی در ایران درباره طلا می نویسد:
در ایران طلا به طور طبیعی کم است، در بعضی از رودخانه های کردستان، خراسان و قره داغی نزدیک ارس یافت می شود ولی درباره ی بهره برداری از آن ها چیزی ننوشته است.
معادن طلای قدیمی
از نظر قدمت، قدیمی ترین معدن طلایی که اسم آن در تواریخ و گزارش ها آمده، معدن سیستان است و پس از آن بیش تر نویسندگان از معدن کوه زر دامغان یاد کرده اند. ابودلف سیاح عرب که در زمان سامانیان در ایران سیاحت کرده از معدن طلای شیز (تخت سلیمان نزدیک تکاب) یاد کرده و می نویسد طلای آن جا سه قسم است. یک قسم به نام قومسی (شاید طلای معدن کوه زردامغان باشد) و آن عبارت از خاک طلا است که بر آن آب می ریزند و پس از شست و شوی خاک، طلای آن مانند گرد باقی می ماند.
این طلا با جیوه ترکیب می شود و رنگ آن سرخ روشن و سنگین و نرم و چکش خور می باشد و رنگ آن در آتش استقامت دارد. قسم دیگر شهربی نام دارد و تکه های آن از یک گندم تا ده مثقال یافت می شود رنگ آن تند و ثابت است ولی جنس آن کمی خشک می باشد.قسم دیگر سجابذی است که رنگ آن سفید و هنگام محک سرخ می شود. (مخلوط با مس بوده است) و در جای دیگر از طلای همدان گفتگو کرده و می نویسد به علت این که زغال در آن جا کمیاب است هزینه به دست آوردن طلا زیاد و بهره برداری صرف نمی کند.
بعدا از معدن طلای مازندران به نام کوه خشم یاد می کند.اصطخری در مسالک الممالک از معدن طلای و خان (در ماوراء النهر) نام می برد و می نویسد زرآب از این دیارخیزد و در کنار رودها و بر اثر سیلاب ها پدید باشد.ابن حوقل در صوره الارض از معدن طلای فارس نام می برد. در حدود العالم به خاک های رز که در جوی های جیرفت وجود دارد اشاره شده است. در نزهت القلوب مولف از معادن طلای فرغانه و معدن به حدود دامغان که آن را کوه زر خوانند و طلا بارها در میان خاک می یابند یاد شده است. و در جای دیگر از معدن طلای سیستان (که در افواه شایع است در عهد سلاطین غزنوی کار می کردند و به علت زلزله از بین رفته) یاد شده است.
جواهرنامه سلطانی
از خواجه ابوریحان، در کتاب تسامیع، بقراط بیان کرده که کانی در حدود زابلستان است و احمد طبیب ساوجی بر آن است که در نواحی دامغان و جبال جنوبی کرمان چند کان زر غیرخالص مشاهده کرده است.سرانجام جرجی زیدان در کتاب تمدن اسلام از معادن طلای خراسان ماوراء النهر، دمندان در کرمان نام می برد.بعد از حمله مغول تا دوره صفویه از معادن طلا در ایران بهره برداری می شده است. ولی مثل این است که در دوره صفویه فعالیت در معادن طلا چشم گیر نبوده است.
تا ورنیه در سفرنامه خود می نویسد:این مسئله مسلم است که در قدیم معادن طلا و نقره در ایران بوده چنان که هنوز اثر آن در بعضی حفریات بسیار عمیق دیده می شود ولی از وقتی که طلا و نقره زیاد شده و از اتیوپی و جزایر سوماترا و چین و بعضی جاهای دیگر وارد می شود دیگر ایرانی ها در مملکت خود به کشف طلا و نقره نپرداختند و …
اولین سابقه زری سکه طلا
در دوره هخامنشی تولید طلا در داخل کشور و هم چنین واردات طلا به ایران افزایش یافته است و در این دوره سکه طلا برای اولین بار در جهان ضرب شد. نام این سکه که در ۵۱۶ قبل از میلاد ضرب گردید، داریک بود. تا آن دوره در دنیای آن روز هنوز سکه های طلا ضرب نشده بود. سکه های رایج از مس، مفرغ و نقره بود و پس از داریوش در کشورهای دیگر هم سکه طلا ضرب شده است و در رم نیز در سال ۲۲۵ قبل از میلاد بود.در دوران ساسانی طلا در ایران فراوان بوده به طوری که ظروف و دیگر اشیاء طبقه مرفه همه از طلا یا نقره ساخته می شده و این وضع پس از حمله اعراب به ایران ادامه داشته استشواهد و آثار فراوانی وجود دارد که معدن کاری و استحصال طلا در ایران و بسیاری از کشورهای جهان را از پیش از ۶۰ قرن پیش نشان می دهد.
تا کنون یک کانسار و اثر معدنی طلا با ردیابی وجه تسمیه و تعقیب کارهای قدیمی معدنی و آثار به جا مانده از معدن کاری طلا توسط سازمان زمین شناسی کشور کشف شده است (کانسار طلای زرین، اردکان یزد). شواهد تاریخی و فیزیکی نشان می دهد که معدن کاری و استحصال طلا در سر زمین ما از گذشته های خیلی دور تا اواخر دوره قاجاریه که معدن طلای طرقبه نیز تعطیل شد به طور پیوسته با دوره های شکوفایی و رکود و اوج و حضیض ادامه داشته ولی تقریبا هیچ وقت تعطیل نشده بود.فعالیت های باز شناسی معادن باستانی طلای کشور و اکتشاف بعضی از آن ها در دهه های اخیر توسط شرکت معادن و سازمان زمین شناسی در مقیاس محدودی انجام گرفته است.
سازمان زمین شناسی در مدت نزدیک به سی سال فعالیت زمین شناسی و اکتشاف معدنی ضمن اکتشاف مواد معدنی فلزی و غیر فلزی در مورد طلا نیز مطالعات متعددی انجام داده و به شناسایی و اکتشاف مقدماتی چندین کانسار و اثر معدنی طلا از جمله تاریک دره تربت جام، طرقبه مشهد، قره چیلر و خونیرود اهر، زر شوران تکاب، کوه زر دامغان و آستانه اراک اقدام کرده است. لازم به ذکر است که کانسارهای ذکر شده یا مستقیما توسط سازمان زمین شناسی کشور شناسایی و اکتشاف شده اند یا لااقل مطالعات بنیادی علمی آن ها در نوبت های مکرر توسط سازمان صورت گرفته است.پیشینه معدن موته: موته از حدود ۴۰۰۰ سال قبل شناخته شده بود.
در دوره قاجاریه مخصوصا در زمان امیرکبیر، اقداماتی برای بهره برداری از معادن طلا به عمل آمد. از معدن طلای موته در این دوره بهره برداری شده است. در سال ۱۳۳۶ بود که مسلم شد در موته معادن طلا به مقدار قابل توجه وجود دارد و به همین جهت فعالیتی که آغاز گشته بود به همین ترتیب تا آخر سال ادامه یافت.در سال های ۱۳۳۸ و ۱۳۳۹ با اعتباری که از محل بودجه برنامه دوم تحصیل شد، دامنه اکتشاف در محل توسعه یافت و در نتیجه ذخیره سنگ طلای معدن موته در حدود یکی دو میلیون تن تخمین زده شد. بنابراین معادن مزبور ارزش این را داشت که مورد استخراج و بهره برداری قرار گیرد. اما انجام عملیات وسیع تر در مورد این معادن به برنامه سوم موکول گردید.
در سال ۱۳۴۱ طرحی برای تجهیز و توسعه معدن طلای موته تهیه شد و برای اجرای آن از سازمان برنامه درخواست اعتبار شد. در طرح پیش بینی شده بود که یک دستگاه تغلیظ (سیانوراسیون) برای جدا کردن طلا از سنگ خارجی به ظرفیت ۲۰۰ تن در روز خردیداری گردید. در نیمه دوم سال ۱۳۴۲ طرح مزبور مورد تصویب قرار گرفت و اعتباری در حدود ۷۱ میلیون ریال برای اجرای آن تخصیص یافت.عملیات ساختمانی کارخانه و تاسیسات دیگر و حفاری های اکتشافی و تجهیزات تونل و حتی احداث جاده ای به طول 5/ 42 کیلومتر و تسطیح جاده های موجود معدن انجام گرفت و خریداری کارخانه سیانوراسیون به سال آینده محول شد. در نتیجه ادامه تحقیقات و اکتشافات میزان ذخیره معدن موته تا ۲ میلیون تن سنگ طلا مسلم گردیده است. عملیات اکتشافی سیستماتیک در سال ۱۳۵۸ شروع گردیده است.
تاریخچه معدن زرشوران
تاریخ بسیار طولانی تمدن موجود در منطقه تکاب (تخت سلیمان) حکایتی اجمالی از شناخته بودن این معدن از زمان مادها و ساسانیان دارد. هم چین آثار معدن کاری یافت شده از آن زمان و هم چنین استفاده از آن زمان و هم چنین استفاده از پلاسرها و شست و شوی ماسه های طلا دار در دوران باستان نیز موئید این موضوع می باشد.معدن زرنیخ زرشوران تا سال ۱۳۷۸ فعال بوده و از سال ۱۳۷۰ این کانسار به عنوان یک پتانسیل طلا مطرح و مطالعات اکتشافی تا مرحله نیمه تفضیلی بر روی آن در قالب طرح اکتشاف سراسری طلا انجام گرفت.
معدن قدیمی طلای الدهاب عربستان:تمدن های قدیمی نشان داده اند که بیش تر طلای خود را از ذخایر مختلفی در خاورمیانه تامین می کرده اند. بیش تر طلای استفاده شده توسط فراعنه مصر از معادن منطقه بالای نیل نزدیک دریای سرخ و بیابان نوبیان تأمین شده است و زمانی که ذخیره این معادن نتوانست نیازها را برطرف کند معادن موجود در یمن و آفریقای جنوبی مورد استخراج قرار گرفت.
احتمالا صنعت گران مزوپوتامیا و فلسطین از منابع طلای مصر و عربستان استفاده می کرده اند. مطالعات جدیدی که روی معدن مهدادهاب عربستان صورت گرفته نشان داده است که طلا، نقره و مس در دوره شاه سلمان از این منطقه استخراج می گردید. (سال۹۶۱ تا ۹۲۲ قبل از میلاد)
تجمعات طلا در کنار رگه های کوارتز بیش از ۳۰۰۰ سال به منظور استخراج طلا و نقره مورد استفاده قرار می گرفته است. بعضی از رگه ها در عمق امتداد پیدا کرده و تا ۳۰۰ پایی در عمق پیش روی داشته اند.در تصاویری که از آن گرفته شده است مشخص است که رگه های کوارتز تپه را به سمت راست سوراخ کرده اند دیده می شود ولی این رگه ها برای معدن به اندازه کافی غنی نیستند.
قطعات ذغال چوبی که برای ذوب فلزات در این منطقه مورد استفاده قرار گرفته اند در خاکسترهای قدیمی پیدا شده و توسط دانشمندان آمریکایی به روش کربن ۱۴ تعیین سن شده اند.بعضی از این ذغال ها در حدود ۳۰۰۰ سال قدمت دارند و این موید فعال بودن معدن در زمان شاه سلمان است.معدن کاران عربستان صعودی از سال ۱۹۳۹ تا ۱۹۵۴روی معدن مورد نظر کار کرده اند.
ماده معدنی موجود در قسمت های زیرین کارهای شدادی را به صورت یک معدن رو باز استخراج کرده اند. این معدن کاران از سطوح قدیمی ترانشه ها نیز برای استخراج استفاده می کرده اند. توسط این معدن کاران آسیاب و ساختمان هایی که در قسمت چپ عکس دیده می شود ساخته شده اند.نام طلا (Gold) از واژه لاتین « aurum » به معنی طلوع گرفته شده است.
طلا فلزی است گران بها که در صنایع گوناگون، از جمله علوم پزشکی و داروسازی کاربردهای متعددی دارد. این فلز به خاطر زیبایی، کمیابی و پایداری در تمام طول تاریخ مورد توجه بشر بوده و ابتدا بیشتر جنبه تزئینی و زینتی داشته است. این مقاله از زیورآنلاین به اختصار به معرفی طلا در خانواده و نکاتی در زمینه برخی کاربردهای آن در پزشکی و سلامت می پردازد.
ادامه دارد ...
منبع: پروتال دین و اندیشه پژوهشکده
