چرم، جنسی است که از دباغی پوست خام جانوران، به ویژه گاو به دست می‌آید. فرایند دباغی، پوست فسادپذیر را به یک ماده طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف پذیر برای کاربردهای گوناگون تبدیل می‌کند. چرم در تلفیق با چوب، پایه فناوری باستانیان را شکل می‌داده است. صنعت چرم و صنعت خز با هم متفاوت‌اند. این تفاوت از اهمیت مواد خام مورد استفاده در هر کدام پیداست.
مواد خام مورد استفاده در صنعت چرم، محصولات فرعی صنعت گوشت هستند؛ در حالی که گوشت ارزش بیش تری از پوست دارد. مواد خامی که در صنعت خز به کار گرفته می شوند، ارزش بیش تری از گوشت دارند و به همین خاطر گوشت به عنوان یک محصول جانبی تلقی می‌شود. تاکسیدرمی اجازه استفاده از پوست حیوانات را به انسان می دهد، البته مهم تر از پوست شان، سر و بخشی از پشت آن هاست. پوست ها و پوست های خام در ساخت چسب و ژلاتین هم کاربرد دارند. چند راه وجود دارد که در نتیجه آن ها، پوست جانور به یک ماده انعطاف پذیر و محکم به نام چرم تبدیل می شود.
انواع چرم
چرم حیوانی از پوست حیوانات به دست می آید. این حیوان می‌تواند: گوسفند، گاو، بز، شترمرغ، مار و ... باشد.
چرم گوسفند: چرمی زیبا، با قیمت مناسب می‌باشد و دوام خوبی دارد.
چرم گاو: چرمی با دوام و مقاوم است که با وجود تولید الیاف پیشرفته، هم چنان در بسیاری موارد همچون دست کش ایمنی در کاربردهای شیمیایی و پوشش حرفه‌ای موتور سواری از بهترین انتخاب‌ها است .
چرم شترمرغ: چرمی بسیار محکم و زیباست. برجستگی‌های جای پر شترمرغ ظاهری جذاب به آن می‌دهد. سبک و نازک است و مقاومت بالایی دارد. شترمرغ در ایران زیستگاه طبیعی ندارد و در نتیجه استفاده از چرم شترمرغ آسیب زیست محیطی به طبیعت وارد نمی‌کند.
چرم انسانی شرکتی در انگلیس، مطابق قرارداد با افراد داوطلب، پس از مرگشان با پوست آن‌ها کمربند، کیف و کفش از چرم انسان (پس از انجام عملیات لازم بر روی پوست) تولید می‌کند و با قیمت بالا به صورت محدود به فروش می‌رساند.
چرم گیاهی با استفاده ازتانن (از ریشه tanning به معنای دباغی) و سایر عناصری که در پوست تنه و میوه برخی درختان (مانند مازو) یافت می‌شوند، تهیه می‌شود. این نوع چرم، انعطاف‌پذیر بوده و رنگ آن قهوه ای است که میزان رنگش به ترکیب شیمیایی و رنگ پوست باز می‌گردد.
چرم گیاهی در آب پایدار نیست؛ بی‌رنگ می‌شود و اگر پس از خیس شدن، خشکش کنید، چروک گشته و از انعطاف‌پذیری و نرمی‌اش کاسته خواهد شد. در آب گرم، شدت چروک شدنش بیشتر است و تقریباً شبیه ژلاتین می‌شود. علاوه بر اینکه سفت شده و احتمالاً شکننده هم می‌گردد. چرم جوشانده نمونه‌ای است از چرمی که با قرار گرفتن در آب داغ، شناور شده و سفت می‌شود. این اتفاق در موم جوشانده و مواد شبیه هم رخ می‌دهد. در تاریخ گه گاه پس از عمل سفت کردنش، از آن در زره‌ها و هم‌چنین در اتصال کتاب‌ها هم استفاده می‌شده است. این نوع چرم، تنها نوع چرم است که در حکاکی و قالب‌گیری چرم می‌تواند مناسب باشد.
چرم کرومی:
چرم کرومی که در ۱۸۵۸ اختراع شد، با کرومیوم سولفات و دیگر نمک‌های کرومیوم دباغی می‌شود.
چرم آلدهیدی:
چرم آلدهیدی با استفاده از ترکیبات گلوتارآلدهید یا اکسازولیدین دباغی می‌شود.
چرم ترکیبی:
چرم ترکیبی به کمک بسپارهای آروماتیک مثل گونه‌هایی از نوولاک و نرادول ساخته و دباغی می‌شود.
چرم آلومی:
چرم آلومی که با نمک آلومینیوم در ترکیب با چسبنده‌های گوناگون و منابع پروتئینی مانند فلوئور، زرده تخم مرغ و غیره دباغی می‌شود.
چرم پوسته:
چرم پوسته خام با ایجاد تراش‌های نازک روی پوست، شناور ساختنش در آهک، و کشیدنش در موقعی که خشک شده است درست می‌شود.
کاربردهای چرم
چرم، کاربردهای مختلفی دارد. اما استفاده از چرم در ساخت کاپشن، کیف و کفش بیشتر است.
- پوشاک مانند شلوار، کراوات، دستکش، کت، کاپشن و کفش، کمربند
- وسایل جانبی مانند کیف، جاکلیدی
تاریخچه چرم در ایران
در ایران نوشته‌هایی مربوط به پس از حمله مغول، از خواجه رشید الدین، نشان‌گر آن است که تجارت چرم و پوست در ایران پررونق بوده است، این اسناد گواه شهرت برخی شهرها مانند تبریز و شیراز در این دوره است. در دوره قاجار، همدان مرکز مهم تولید نوعی چرم، معروف به «چرم همدانی» بوده‌است، که از پوست گوسفند تهیه می‌شد.
در سال ۱۲۶۷ از جمله کارهایی که امیرکبیر به نمایشگاهی در لندن فرستاد، پوست بوده است. به علاوه در این دوره صادرات پوست و چرم، از اغلب شهرهای ایران به روسیه و عثمانی و هند رونق بسیار داشت. علاوه بر همدان، شهرهای تبریز و اصفهان نیز در تولید و صادرات چرم سهم به سزایی داشته‌اند. اولین کارخانه چرم سازی ایران در سال ۱۳۰۸ شمسی در شهر تبریز بنا شد و پس از آن در همدان، تهران و اصفهان نیز کارخانه هایی تأسیس شد.
در سال ۱۳۱۱ نخستین کارخانه ماشینی و مدرن چرم سازی در همدان توسط اردشیر یگانگی بنیان گذاشته شد. تاریخ فعالیت واقعی صنعت چرم سازی در ایران را باید از تاریخ فعالیت صنعت چرم در همدان محاسبه کرد. از آن پس این صنعت به تدریج در کشور توسعه یافت به گونه‌ای که تعداد کارخانه‌های چرم سازی از یک کارخانه در سال ۱۳۱۱ به ۲۲ کارخانه در سال ۱۳۲۲ افزایش یافت.
تاریخچه تولید چرم در همدان
شهر همدان از جمله شهرهای مهم تولید و صادرکننده چرم در ایران است. سابقه این صنعت در همدان چندان طولانی است که این شهر را شهر دباغخانه ها نیز نامیده اند. ویلیامز جکسن مستشرق و زبانشناس آمریکایی که در سال ۱۲۸۱ شمسی از همدان دیدار کرده است، در کتاب سفرنامه جکسن می‌نویسد، بازرگانان از این شهر به عنوان انبار ایران یاد می‌کنند.
از جمله کالاهای بازرگانی اجناس چرم را باید نام برد، زیرا همدان شهر دباغخانه هاست و همدانیان در ساختن و پرداختن و عمل آوردن پوست گاو و گوسفند و ساختن اشیاء مفید و اجناس تجملی ار آن‌ها شهره‌اند. تا اوایل حکومت پهلوی تولید چرم در شهر همدان از رونق بسیاری برخوردار بود، به طوری که چرم همدان و کالاهای چرمی ساخته شده از آن، شهرت جهانی داشت.
از سال ۱۳۰۹ شمسی با ایجاد تغییراتی در نحوه شهرسازی و به بهانه کنترل بیماری ها و رعایت نکات بهداشتی، از ادامه کار کارگاه‌های دباغی در داخل شهر جلوگیری به عمل آمد و این کارگاه ها در دو محل خارج از شهر استقرار داده شد. از سوی دیگر با ورود ماشین و کالاهای وارداتی از جمله کفش و کیف و غیره از میزان تقاضای چرم کاسته شد و از آن پس تولیدات بیشتر به منظور صادرات فراهم آمد.
تعریف چرم سازی
چرم سازی عبارت است از تهیه چرم از پوست حیوانات و جانوران به وسیله پاره‌ای مواد شیمیایی و اعمال فیزیکی و شیمیایی، که پوست از حالت ابتدایی خارج شده و به صورت ثابت و فاسدنشدنی در بیاید. به عبارت دیگر چرم سازی تغییر شکل دادن به پوست به کمک مواد دباغی و عملیات فیزیکی و شیمیایی و تهیه چرم است.
پوست
از آنجا که تعداد دام ها در سطح استان همدان به حدی نیست که در تمام طول سال نیاز کارخانه‌ها و کارگاه‌ها را تأمین کند، پوست خام از سایر استان های کشور به این استان وارد می‌شود.
روش سنتی تولید چرم
در گذشته زنان، مردان و کودکان بسیاری در همدان به این کار اشتغال داشتند و از آنجایی که کاری سنگین بود، مردان تمام مراحل ساخت چرم را انجام می دادند و زنان به جدا کردن پشم از پوست ها، شستن پشم ها و ریسندگی پشم ها برای تبدیل نخ و غیره اشتغال داشتند، با تداول روش ماشینی، ساخت چرم به شیوه سنتی کنار گذاشته شد ولی به طورکلی از بین نرفت و عده‌ای از علاقه مندان تولید چرم سنتی در کنار شغلی دیگر به کار خود ادامه دادند. در چند سال اخیر به دلیل گسترش بازار فروش چرم سنتی این شیوه تولید رونق بیشتر یافته و به دلیل نداشتن ضایعات و پس آب های سمی مورد توجه قرار گرفته است.
انواع چرم سنتی همدان
از انواع چرم های سنتی که در گذشته در شهر همدان تهیه می‌شد، می‌توان از موارد زیر نام برد:
چرم همدان: این نوع چرم از پوست گاو تهیه می شده است و برای رنگ آن از گِل وَرز که رنگ نارجی به دست می داده، استفاده می‌کردند. این چرم چنان که از نام آن پیداست مخصوص شهر همدان بوده و در هیچ جای ایران به خوبی همدان ساخته نمی‌شده‌است.
چرم ساغری: از پوست اسب و الاغ ساخته می‌شده است.
تیماج: چرم تهیه شده از پوست بز بوده است.
می‌شن: از پوست گوسفند تهیه می‌شده و از آن برای آستر کفش، همیان (کمربندی که در آن پول می‌گذاشتند و بیشتر در سفر به کمر می‌بستند)، جلد کتاب، پوستین و غیره استفاده می شده است.
پادوش: از پوست گاو تهیه می‌شده و از آنجا که چرم ضخیمی بوده از آن به عنوان زیره کفش استفاده می‌شده است.
چرم گاومیش: از پوست گاومیش تهیه می‌شده و به دلیل ضخامت از آن به عنوان زیره کفش استفاده می‌شده است.
چرم دوبور: از پوست بز نر ۲ ساله تهیه می‌شود.
تودلی، زیرشکمی، کله پوست، گردن: از آن ها برای پر کردن داخل کفش، کفه کفش و غیره استفاده می شد.
چرم اصل را چگونه تشخیص دهیم
تشخیص چرم طبیعی از چرم ساخت دست انسان در برخی موارد بسیار دشوار است. چرم طبیعی بسیار گران تر از چرم مصنوعی است. برخی از کالاهای چرمی اگر با چرم اصل تولید شده باشند، معمولاً دارای شناسنامه بوده که اطلاعات مربوط به کالا در آن‌ها درج شده است. در مورد برخی از محصولات چرمی اگر امکانش وجود داشته باشد، به قسمت های برش خورده آن‌ها نگاه کنید.
اگر در آن بخش ها نشانه‌ای از حالت پلاستیکی و نرم مشاهده کردید چرم طبیعی نیست. چرم را لمس کنید. چرم طبیعی بسیار نرم و منعطف است. چرم را بو کنید. چرم طبیعی بوی مشخص و خاص دارد که هرگز نمی‌توان از آن کپی‌برداری کرد. به بافت چرم نگاه کنید اگر گره ها، خلل و فرج های آن طبق الگویی قابل شناسایی باشد، چرم مصنوعی است. چرم طبیعی و مصنوعی را از پشت آن ها نیز می‌توان از هم تشخیص داد. چرم مصنوعی دارای پوششی در قسمت پشت است که هنگام برش آسیب می بیند و کاملاً مشخص است.
بهره برداری از مطالب ویکی پدیا
