تزیینات عقیق های یمنی قدیمی

    عقیق یمنی زود وارد اروپا شد. در نوشته های ارسطو (384 – 322 پیش از میلاد) آمده است که بهترین عقیق و اونیکس از یمن آورده شده است. کتاب تاج پادشاهان حمیر (حِمیَر از پادشاهی های قدیم یمن)، توسط وهب بن منبه (655-728 میلادی)، بیان می کند که شداد بن عَمر، از قوم عاد، کاخ خود را از سنگ های اونیکس ساخته است.

    در كتاب های تاریخ آمده است كه وقتی المظفر الصليحي حاكم یمن شد، وی به متحدین فاطمیون هدایایی اهدا كرد، از جمله 70 شمشیر با دستگیره های عقیق، 12 چاقو با تیغه اونیكس، 5 لباس آراسته عقیق و تعداد زیادی سنگ قیمتی. أبو الحسن الحمداني (893-945 م) می نویسد که :

« هنر مزین کردن و استفاده از اونیکس برای زینت و آستردوزی در زمان خود به اوج خود رسیده و از آن برای ساخت بطری، صندوقچه، دستگیره شمشیر و بشقاب استفاده شده است. أبو الحسن الحمداني (893-945 م) »

    یمن از همان اوایل تاریخ خود هنر حکاکی سنگ های معدنی را شناخته است و یمنی ها به عنوان « استادان حکاکی » شناخته می شدند. الحمداني هم چنین خاطر نشان می کند که تنوع مختلف عقیق، اونیکس در رنگ های خود و یشم سبز با زیبایی متمایز خود در دوران طلایی اسلام شهرت بسیار خوبی کسب کرد.

    مورخ عراقی، جواد علی (1977- 1907) در کتاب خود با عنوان « تفصیل در تاریخ اعراب قبل از اسلام » به تخصص یمنی ها در استخراج سنگ های قیمتی از کوه ها اشاره می کند:

« مردم یمن هنوز هم هنر جلا دادن سنگ های گوهری استخراج شده از کوه های اطراف صَنعاء را با استفاده از ساینده های شن ماسه ریز و آب تمرین می کنند و سپس آن ها را به اشکال مختلف در می آورند. از آن ها در ساخت جواهرات با رنگ های مختلف سفید، سیاه، آبی، زرد و قرمز و بعضی از آن ها ترکیبی از رنگ ها استفاده می کنند مورخ عراقی، جواد علی (1977- 1907) »

معادن عقیق در یمن

    سنگ های عقیق یمنی در مناطق آتشفشانی پراکنده هستند. مكان های اصلی معدن عقیق یمن از گذشته و تا امروز ادامه دارد، کوه الهان در انس و عنس، غرب ذمار است. این سنگ ها هم چنین در مجاورت صنعا قرار دارند: خولان، جبل نوقوم، سعوان و أعشار. رگه های دیگر نیز در مناطقی از الحوبان و الرحیده، در شهر تعز دیده می شوند. برخی از ذخایر دیگر در مناطق آتشفشانی اطراف شهرهای عدن و مکلا نیز یافت می شود.

عقیق یمنی از استخراج تا تراش

برای شروع، افراد باتجربه در استخراج راف عقیق یمنی در مناطقی که در بالا ذکر شد، از صخره ها را اندکی حفر کرده و باندها و رگه های عقیق را دنبال می کنند و بعدا قطعات سنگ را در اندازه های بزرگ و کوچک استخراج می کنند. این روش استخراج اولیه است و سنگ های معدنی با استفاده از وسایل سنتی از جمله قلم تراش و چکش به عمق چند متر حفر می شود. سپس عقیق ها را بهسازی می کنند که دو روش دارد.

روش باستانی برای صیقل دادن عقیق یمنی

1- مرحله پخت:

    سنگ های معدنی خام عقیق یمنی برای چند روز در ظروفی کوزه ای قرار داده و سپس با گچ آن ها را مهر و موم و در خاکستر داغ یا کوره ذغالی به مدت 2 هفته تا 1 ماه دفن می شوند. در این مرحله عقیق ها اندازه 2 انگشت ضخامت زیر خاکستر وجود دارند و ذغال بسیار ریز خرد و سرخ شده هستند.

    این فرایند « خاکسترزنی یا گرم کردن»، به منظور مشخص تر کردن رنگ های تیره و روشن عقیق یمنی است. گفته می شود بعد از این کار سنگ ها را با ابزار ابتدایی تمیز و اسم کوه استخراج شده را روی راف عقیق یمنی حکاکی و سپس آن ها را با آب سرد می کنند. الحمدانی در کتاب خود با عنوان « جواهرات باستانی » می نویسد که« ابتدا عقیق ها تیره به نظر می رسند، و رنگ های قرمز و زرد آن پس از فرآیند پخت ظاهر می شوند.»نکته جالب این که استادکاران استخراج عقیق، سپس لبه های راف را پرداخت و روی گرانیت می سابند تا ظاهری بهتر بگیرد هرچند که خراش ها کاملا روی آن مشخص هستند. تراشکاران عقیق یمنی قدیمی که با چرخ دستی صیقل می دادند، این نوع راف ها را به خوبی می شناسند.

2- مرحله شکل دهی و پولیش:

    در این مرحله به سنگ راف شکل اولیه داده شده و تمیز و پالیده می شوند. از سنگ های پولیش دهنده برای این منظور استفاده می شود و در بازار محلی به عنوان al-majrabah معروف است که یک سنگ راف معمولی (جهت پولیش اولیه اغلب سنگی از همان کوه و یا با گرانیت) است و الطبشوره که یک گچ سنگ نرم که در مرحله نرم پایانی پراخت، است.

روش مدرن صیقل دادن

    ابتدا با قرار دادن راف عقیق در یک ظرف سرامیکی یا فلزی به نام البرما شروع می شود و ایزوله کردن ظرف را با خمیر گلی می اندازد. ظرف در دمای پایین در داخل فر قرار می گیرد. سپس زائده های سنگ ها دور ریخته می شود می شود تا شکل اولیه خود را به آن ها بدهد. این کار با استفاده از یک چکش کوچک انجام می شود. سنگ ها معمولا مطابق تقاضای بازار شکل دهی می شوند. قطعات ناخواسته دور ریخته شده تا سنگ فرم مورد نظر استاد را بگیرد. سپس سنگ ها را با همان روش های معمول در جاهای دیگر پرداخت کرده و جلا می دهند.

    پولیش عقیق های یمنی درون دستگاه تامبلر

    یمن امروزه در اوضاع نابسامانی به سر می برد. سال ها جنگ و قحطی و گرسنگی و حال کرونا سبب شده بهره برداری های صحیح و یا جذب گردشگران و صادرات سنگ این کشور به مشکلات جدی گرفتار شود.

منابع: مجله سنگ شناس، شرف آنلاین